GEOGRAFIJA
Geografski položaj Opštine Čoke
Teritorija opštine Čoke leži u istočnom delu Panonske nizije, između Tise, Moriša i Zlatice. U odnosu na Vojvodinu ona se prostire u njenom severoistočnom delu. Teritorija čokanske opštine graniči se sa teritorijama četiri opštine: sa Novom Kneževcom na severu, Kikindom na istoku, Sentom i Adom na zapadu. Na istoku jednim delom izbija na državnu granicu prema Rumuniji (karta broj 1). Čokansku opštinu sačinjavaju osam naselja. To su: Čoka, Ostojićevo, Padej, Sanad, Jazovo, Vrbica, Crna Bara i Banatski Monoštor. Čoka kao najveće naselje predstavlja centar ove opštine (karta broj 2). Teritorija opštine ima površinu od 321 km2 (Bugarski, 1971; 1978).
Karta 1. Položaj opštine Čoke u Vojvodini (Razmer: 1 cm = 43 km; Izvor: www.wikipedia.org)
Karta 2. Položaj Čoke u opštini (Razmer: 1 cm = 5 km; Izvor: Skupština opština Čoka)
Karakteristike reljefa
Reljef opštine Čoke odlikuje se svim onim elementima, koji su karakteristični za reljef severnog Banata. To je ravničarsko zemljište sa malim visinskim razlikama. Apsolutne visine se kreću od 78 m do 84 metra. Osnovni pravac nagnutosti terena je od severa ka jugu, odnosno pravcu oticanja Tise. Na ovom ravničarskom terenu možemo izdvojiti dve osnovne celine, koje se međusobno bitno razlikuju. To su lesna terasa i aluvijalna ravan.
Lesna terasa
Lesna terasa u opštini je deo velike, severno–banatske i novokneževačke lesne terase, koja u ovom delu ima ostrvski izgled. Lesno ostrvo je nastalo fluvijalnim radom reka: Tise i Zlatice. Njegovu zapadnu granicu čini aluvijalna ravan Tise, a prema jugu i jugoistoku ograničeno je aluvijalnom ravni Zlatice. Sa istoka i severa ograničeno je nižim zemljištem sa prosečnom nadmorskom visinom od 79 metara, koja liči na dolinu nekog starog vodotoka.
Na teritoriji opštine Čoka razuđenost lesne terase je dosta velika. Ta razuđenost rezultat je delovanja bočne erozije reke Tise i Zlatice. Bočno delovanje reke Tise naročito je izraženo na zapadnom delu lesne terase. Na tim mestima lesna terasa je više reducirana i povijena prema istoku u obliku lukova. Nasuprot tome lesna terasa je na nekim mestima isturena u vidu lesnih rtova prema zapadu i dosta je približena Tisi (Bugarski, 1978; Davidović, 2003).
Aluvijalna ravan
Aluvijalna ravan Tise na teritoriji opštine Čoke prati njen tok u pravcu sever – jug na dužini od 6 km. Njenu zapadnu granicu predstavlja tok Tise, istočnu lesna terasa od koje je odvojena odsekom 3 do 5 metara. Širina aluvijalne ravni je različita. U delu između Mrtve Tise i železničke pruge Čoka – Senta je vrlo uska, tu je samo nekoliko stotina metara. Aluvijalna ravan između Čoke i Ostojićeva je dublje zašla u lesnu terasu. Nadmorska visina aluvijalne ravni kreće se od 77 do 78 metara (Bugarski, 1978). Aluvijalne ravni ne predstavljaju značajne poljoprivredne površine, jer u njima podzemne vode veoma su blizu topografskoj površini i postoji opasnost od poplava u prolećnim mesecima. Aluvijalne ravni se koriste za ispašu stoke.
Karta 3. Geomorfološka karta čokanske opštine i bliže okoline (Bugarski, 1978)
Klimatske karakteristike
Klimatske prilike u okolini Čoke ne mogu se posmatrati lokalno, nego u okviru šireg prostora. Banat se nalazi u središnjem delu umerenog toplotnog pojasa i predstavlja deo Panonske nizije. Zbog velike udaljenosti Banata od Atlanskog okeana i Sredozemnog mora, u njemu se neznatno osećaju maritimni uticaji. Istovremeno je planinskim vencem Karpata izolovan od direktnih prodora hladnih, kontinentalnih masa sa istoka i severa. Globalno gledano, klima Banata je pre svega rezultat smene ciklona i anticiklona, koji donosi toplo i suvo vreme.
Temperatura vazduha
Temperatura vazduha spada u grupu najvažnijih klimatskih elemenata. Od temperaturnih elemenata u velikoj meri zavisi i rasprostranjenost organskog sveta i samim tim i poljoprivredna proizvodnja na datoj teritoriji.
Prema podacima srednjih mesečnih temperatura vazduha po pojedinim godinama, izlazi da je juli najtopliji mesec u godini. Vrednost srednje julske temperature za čitav period je 21,9˚S. Najviša srednja julska temperatura od 24,5˚S zabeležena 1994 godine. Najniže srednje mesečne temperature se javljaju u januaru. Njegova srednja temperaturna vrednost je 0,0˚S. U posmatranom periodu najnižu srednju mesečnu temperaturu takođe je imao januar 1985. godine sa -5,5˚S. Srednja godišnja temperatura vazduha u okolini hatara Čoke je 11,3˚S. Vegetacioni period traje od početka aprila do kraja septembra. Prosečna temperatura vazduha za vreme vegetacionog perioda iznosi 18,2˚S.
Grafikon 1. Kretanje srednjih mesečnih temperatura (˚C) za meteorološku stanicu Senta od 1976. do 2005. godine
Vetrovi
U okolini Čoke vetrovi se javljaju iz svih pravaca, što je karakteristično i za čitavu Vojvodinu. Preovlađujući vetrovi duvaju iz severozapadnog i jugoistočnog pravca. Vetrovi iz severozapadnog kvadranta pokazuju najveću učestalost u toplijem delu godine, dakle od maja do novembra. Oni sa Atlantika donose vlažne vazdušne mase, u vezi sa tim i pojavu oblačnosti i izlučivanja padavina. Njega smenjuje jugoistočni vetar – košava, koji ima najveću učestalost pojavljivanja od novembra do maja, odnosno u hladnijem delu godine. Za ovo područje karakterističan je i vetar iz severnog kvadranta – severac. On duva tokom zimskih dana i donosi hladno i suvo vreme. Najveći broj tišina se javlja krajem leta, u mesecima juli, avgust i septembar.
Grafikon 2. Ruža vetrova za meteorološku stanicu Senta u periodu 1996-2005. godina
Padavine
Padavine su veoma važan klimatski element. Nedostatak padavina izaziva velike probleme kod biljnog i životinjskog sveta. Pošto se teritorija Čoke nalazi u severoistočnom delu Vojvodine, ona zbog toga spada u najsušnije delove Pokrajine. To pokazuju i sledeći podaci: u Senti, zapadnije od Čoke, godišnje padne oko 573,6 mm taloga, u Crnoj Bari 563,4 mm, a u Kikindi, istočnije od Čoke padne 547,2 mm. Prosečna godišnja visina padavina iznosi 563,4 mm. Raspodela padavina po mesecima je prilično ujednačena, što znači nema izrazito kišnih i izrazito sušnih meseci.
Grafikon 3. Kretanje srednjih mesečnih količina padavina (mm) u Crnoj Bari u periodu 1993–2005. godine
Hidrografske karakteristike
Voda je odavno postala predmet proučavanja, jer je bez nje nemoguć život. Hidrologija predstavlja jednu od osnovnih prirodno-geografskih disciplina.
Podzemne vode
Površina opštine Čoke sastoji se od vodopropusnog zemljišta. Kroz takvo zemljište voda ponire do prvog vodonepropusnog, glinovitog sloja. Akumuliranjem vode ispod topografske površine, stvara se sloj podzemne vode, prvi izdan. Dubina prvog izdana nije svuda ista, jer vodonepropusni slojevi gline nalaze na različitim dubinama. Na lesnoj terasi je na većoj, a u aluvijalnim ravnima na manjoj dubini. Merenjem više bunara na delovima lesne terase, utvrđeno je da se nivo vode u njima nalazi na dubini od 4 do 4,2 metara.
Podzemne vode
Površina opštine Čoke sastoji se od vodopropusnog zemljišta. Kroz takvo zemljište voda ponire do prvog vodonepropusnog, glinovitog sloja. Akumuliranjem vode ispod topografske površine, stvara se sloj podzemne vode, prvi izdan. Dubina prvog izdana nije svuda ista, jer vodonepropusni slojevi gline nalaze na različitim dubinama. Na lesnoj terasi je na većoj, a u aluvijalnim ravnima na manjoj dubini. Merenjem više bunara na delovima lesne terase, utvrđeno je da se nivo vode u njima nalazi na dubini od 4 do 4,2 metara.
Reke
Najveći hidrografski objekt u opštini Čoke je reka Tisa i Zlatica. . Reka Tisa teče zapadnom periferijom opštine. U dužini od 6 km predstavlja prirodnu granicu prema katastarskoj opštini Senta. Širina Tise na ovom delu nije svuda ista. Najuži deo njenog toka je kod senćanskog mosta, gde joj širina pri niskom vodostaju iznosi 90 do 100 metara. Širina Tise pri srednjem vodostaju kreće se od 150 do 200 metara. Zlatica je leva pritoka Tise. Reka Zlatica teče jugoistočnom i južnom periferijom opštine. Na teritoriji vojvođanskog dela Banata ulazi na 3,6 km istočno od Vrbice. Njena dužina toka od državne granice pa do ušća u Tisu kod Padeja je 34 km.
Jezera
Pravih jezera u opštini nema. Veće jezero je Mrtva Tisa, nalazi se između Čoke i Sanada. Nastalo je presecanjem meandra 1823. godine. Ovo jezero se nalazi u fazi izumiranja. Ono sada predstavlja prelazni oblik između jezera i bare. Postoji i jedno veštačko jezero. To je veliki ribnjak, čiji basen se nalazi u jednom delu nekadašnjeg velikog meandra koji opkoljava Jazovo. Močvarnog zemljišta ima malo. Zastupljena su samo u aluvijalnim ravnima Tise i Zlatice.
Karakteristike zemljišta
Sastav zemljišta u čokanskoj opštini odraz je klimatsko-vegetacionih uslova. U aluvijalnim ravnima su od vrsta zemljišta zastupljene teške ritske crnice, smonice, aluvijum različitog mehaničkog sastava i zaslanjena zemljišta. Na drugoj prirodnoj celini, odnosno na lesnoj terasi, koja je viša od 4 do 6 metara od aluvijalnih ravni, najzastupljeniji tip zemljišta sa svojim podtipovima je černozem. Ovo zemljište ima tamnosmeđu boju, prvi ili “A” horizont sa znatnim sadržajem humusa, sitnomrvičastu strukturu i lako se obrađuje.
U najlošiju kategoriju poljoprivrednih površina spadaju slatine i slanasta zemljišta, od kojih su najviše zastupljeni solonjeci i solončaci. Najviše ih ima u aluvijalnoj ravni Tise i Zlatice, gde se ponegde javljaju u vidu uskih zona. Na zaslanjenim zemljištima je malo oraničnih površina, jer su prinosi mali. Ovakva zemnjišta se iskorišćavaju za ispašu stoke.
Biljni i životinjski svet
Biljni i životinjski svet u opštini odgovara biljnom i životinjskom svetu onog dela Panonske nizije, koji ima sličan reljef, klimu i pedološke karakteristike. Delovanjem čoveka u prošlosti biosfera ovog hatara je u znatnoj meri promenjena. Inundaciona ravan odgovara uskom pojasu između korita Tise i nasipa. Vegetacija ove ravni je pretežno predstavljena vrbovom šumom i topolom. Ispod šumskog drveća nalazi se sprat raznovrsnog žbunja, a ispod njega je sprat trava.
Aluvijalne ravni Tise i Zlatice predstavljene su veoma bujnim i raznovrsnim biljnim svetom. Na mestima gde postoje površine pod zatvorenim vodama javljaju se predstavnici hidrofilne vegetacije: plavun, ševar, žuti i beli lokvanj. Mestimično se javljaju i površine pod livadama. Veći deo površine aluvijalne ravni Tise i Zlatice pretvorene su u oranice. Na teritoriji opštine Čoke prostire se jedan deo specijalnog rezervata prirode ”Pašnjaci velike droplje”. Ovaj prostor obuhvata teritoriju katastarske opštine Jazova i Banatskog Monoštora, to jest jugoistočni deo opštine Čoke. Prirodna retkost velika droplja (otis tarda), jedna od najugroženijih ptica Evrope, za koju ovo područje predstavlja jedino preostalo stanište u Srbiji (www.eko.vojvodina.sr.gov.yu). U okolini Čoke u jesen 1993. godine nađena je jedna veoma retka biljka, koja se zove Babaluška (stenbergia colchiciflora). Ranije biolozi je još nisu konstatovali u Banatu. Babaluška cveta krajem leta i u jesen. Ovo lepo cveće predstavlja relikt pleistocena, koji je danas dosta ugrožen. Njeno prirodno stanište u okolini Čoke je od najznačajnijih u Vojvodini.